Obelisk znajduje się na specjalnie wybranym, eksponowanym miejscu przy ul. Wybickiego w pobliżu dawnego Seminarium Nauczycielskiego, obecnie tzw. Budowlanki, w miejscu, gdzie stała figura św. Jana Nepomucena
, którą zburzyli hitlerowcy. Za staraniem władz związkowych i oświatowych, Kuria Biskupia w Pelplinie nieodpłatnie odstąpiła plac. Poświęcenia pomnika dokonał wicedziekan i proboszcz parafii Św. Trójcy, ks. Władysław Landowski, były członek tajnej organizacji wojskowej „Gryf Pomorski”.
Związek Nauczycielstwa Polskiego i władze oświatowe wzniosły w 1955 r. pomnik, na którym widnieją nazwiska poległych w wojnie obronnej: ppor. Józefa Marszała i plut. podch. Bolesława Różańskiego; rozstrzelanych przez hitlerowców: Dominika Barskiego, Zygfryda Brzezińskiego, Józefa Dambka, Władysława Kołodziejskiego, Jana Kuppera, Eryka Lucknera, Franciszka Felskowskiego, Edmunda Froehlke, Alojzego Gdańca, Franciszka Gołębiewskiego, Leona Grotcha, Bolesława Gruchały, ks. dr. Leona Heykego, Maksymiliana Jeszki, Kiliana Klamanna, Michałą Pawlickiego, Feliksa Stosika, Bernarda Szumockiego, Józefa Wałdocha, Mariana Wilda, Józefa Wiórka, Pawła Wódkowskiego, oraz zamordowanych w obozach koncentracyjnych: Leonarda Chylińskiego, mgr. Wojciecha Kałuży, Piotra Lorocha, Aleksandra Marchewicza, Bernarda Sawickiego, Łucji Soszyńskiej, dr. Józefa Tumidajskiego i Jana Żywickiego.
Rozpamiętując tragedie rodzin pomordowanych, nie możemy zapomnieć, że głównym celem okupanta było unicestwienie polskiego narodu przede wszystkim poprzez eksterminację polskiej inteligencji.
Szkoła polska w II Rzeczpospolitej miała ogromny wpływ na wychowanie całego narodu. Miało ono charakter religijno-państwowy i patriotyczny, czego zasługą był znaczący wkład Polaków w zwycięstwo II wojny światowej poprzez ich udział i bohaterską walkę w okupowanym kraju i na wszystkich frontach świata. Stąd ostrze nienawiści skierowane było przede wszystkimdo profesorów wyższych uczelni, ogółu nauczycieli i duchowieństwa. Na Kaszubach, prócz poległych w wojnie obronnej, już sama Krwawa Jesień pomorska 1939 roku pochłonęła 22 tys. Ludzkich istnień. Pięć lat okupacji hitlerowskiej na Pomorzu to niezwykle ciężki okres, znaczony obozami zagłady, masowymi aresztowaniami, wysiedleniami, grabieżami mienia i niszczenia wszystkiego, co polskie. Z powiatu kościerskiego zginęło niemal 3500 patriotów. W pamięci starszego pokolenia, które przeżyło okupację, pomnik ten przywołuje inne miejsca grozy i kaźni: w Skarszewach, Nowym Wiecu, Jaroszewach, Lipuszu, Karpnie, Kaliskach, Szpęgawsku, Piaśnicy, Sztutowie, Potulicach, a także w dalszych rejonach Polski: w Oświęcimiu, Buchenwaldzie, Majdanku, Oranienburgu i jeszcze dalej – w Katyniu, Ostaszewie.
Na pomniku wykuto nazwisko por. rezerwy, profesora kościerskiego liceum, którego NKWD zamordowało w Katyniu. Gdy wznoszono pomnik, nie można było wspomnieć o sowieckich mordercach. Dziś już wiadomo, że tam, na dalekim wschodzie zginęli od kul NKWD również inni kościerzacy, np. kpt rezerwy Edward Drecki – kościerski nadleśniczy, por. Stanisław Szarmach, nauczyciel ze wsi Lipy, ppor. rezerwy Leonard Tuchlin, do 1939 r. kierownik szkoły w Kamierowie, ppor. rezerwy Konrad Piechowski – kupiec z Kościerzyny, ppor. rezerwy Franciszek Przytarski – ziemianin, ppor. rezerwy Augustyn Zaborowski ze Śledziowej Huty.
Bardzo wielu nauczycieli zaangażowanych było w działalność społeczną i polityczną. Z oddaniem pracowali we własnych organizacjach zawodowych i innych: Chrześcijańskim Stowarzyszeniu Nauczycieli i Związku Nauczycielstwa Polskiego, w Związku Obrony Kresów Zachodnich a później w Polskim Związku Zachodnim, w Bezpartyjnym Bloku Współpracy z Rządem, w Organizacji Strzeleckiej „Strzelec”, w Związku Powstańców i Wojaków.
Wszyscy nauczyciele okresu międzywojnia cieszyli się wielkim autorytetem i szacunkiem oraz poważaniem ze strony młodzieży i społeczeństwa.
Opracowanie: Adrianna Rogalewska, Joanna Barełkowska, Anna Pietruszewska, Agnieszka Łacinnik, Adrian Kucharski
BIBLIOGRAFIA
Kościerzyna na starej fotografii, wyd. art. Vision, Trzemeszno 1998
Kazimierz Marian Marchewicz, Pomniki, wyd. Zarząd i Komisja Historyczna Koła Kombatantów RP, K-na 1993
Kościerzyna. Zarys dziejów miasta do 1939 roku, pod red. M. Kallas, Toruń 1994
