Dworek przy ul. Dworcowej 11 w Kościerzynie powstał w ostatnim ćwierćwieczu XIX w. Był jednym z pierwszych domów przy tej ulicy. O jego pierwszych właścicielach nic nie wiadomo, żadne pisane materiały o tym nie mówią, obecni właściciele też nic nie wiedzą o początkach tej posesji. Z przeprowadzonych rozmów z panią Janiną Bochyńską, córką dawnego właściciela, pana Jana Kneby, poznajemy niedawną historię tego dworku. Przed wojną obiekt ten należał do niemieckiego kolejarza Lunderberga i jego rodziny. Później dom objęła rodzina Studzińskich, pochodząca z Nowej Wsi. Państwo Studzińscy prowadzili tam sklep branży metalowej. Niestety, przed wybuchem wojny zbankrutowali. Następnie dworek wykupili Zofia i Jan Kneba. Po wkroczeniu armii niemieckiej do Kościerzyny, w listopadzie 1939 r., doszło do licznych aresztowań i wysiedleń tutejszej ludności. Taki los spotkał między innymi rodzinę Knebów. Do opustoszałego dworku na miejsce Knebów wprowadził się Niemiec, Otto Berndt. W 1945 r. został on aresztowany i skazany za ludobójstwo. W tym czasie dom znalazł się znowu w posiadaniu rodziny Knebów, która po zakończeniu wojny powróciła w rodzinne strony. W podziękowaniu za ocalenie, Zofia Kneba poleciła wykuć i wmurować figurkę św. Antoniego. Obecnie w dobudowanych pawilonach funkcjonują sklepy spożywcze.
OPIS DWORKU
Jak wynika z zapisów białej karty, opracowanej przez Ośrodek dokumentacji Zabytków w Warszawie dla potrzeb ewidencji zabytków miasta Kościerzyny, wykonanej na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku, obiekt ten został zakwalifikowany jako budynek zabytkowy, podlegający ochronie konserwatorskiej, z uwagi na jego wysokie zabytkowe wartości architektoniczne.
Jest to typowy dom mieszkalny, wolnostojący, usytuowany wzdłuż ulicy. Pomiędzy domem a chodnikiem znajduje się kute ogrodzenie z murowanymi słupkami, a za nimi mały ogródek. Pierwotnym założeniem budowniczego było pobudowanie domu parterowego, podpiwniczonego, z częściowo użytkowym poddaszem. Obecnie posiada on dach dwuspadowy, kryty blachą stalową, podczas gdy dawniej dom ten był pokryty łupkiem kamiennym. Bajecznie wykończona bogatymi zdobieniami elewacja frontowa wyraźnie podzielona jest na trzy części. Środkowa część to wejście z pięknym portalem wejściowym, ozdobionym dwoma płaskimi kolumnami (pilastrami), zakończonymi głowicami, na których oparto gzyms i półkolisty przyczółek ze stylizowanym motywem rośliny w środku. Nad otworem drzwiowym znajdują się dwa półkoliste zamknięte otwory okienne. Pomiędzy nimi wspominana wcześniej mała nisza z figurką św. Antoniego. Warto też zauważyć piękno starych, oryginalnie zachowanych drzwi wejściowych, z ich bogatą dekoracją plastyczną. Widać tu zarówno mistrzowskie dzieło snycerza, stolarza, jak i kowala. Pozostałe dwie boczne części ściany frontowej elewacji są rozmieszczone symetrycznie i posiadają po dwa okna z każdej ze stron. Wszystkie okna parteru ujęte zostały opaskami, nad każdym otworem znajdują się trójkątne zwieńczenia (przyczółki) wypełnione sztukaterią z motywem stylizowanej muszli. Pod oknem zamontowano profilowany, ozdobny gzyms, wsparty na konsolach z motywem akantu, pod nimi girlanda z roślinnych wici.
W części budynku zachowały się jeszcze stare, oryginalne okna. Te zniszczone przez czas zostały wymienione na nowe. Stare drewniane okna wykonane były bardzo ozdobnie, jako skrzynkowe, dwuskrzydłowe z nadświetlem, z profilowaną poprzeczką, zwaną fachowo ślemieniem. Słupek środkowy okna posiadał pięknie toczone, ozdobne detale.
Wszystkie te detale i ozdobne elementy zostały dopracowane przez projektanta-budowniczego, który myśląc o szczegółach, myślał o harmonii całego budynku. Jego niepowtarzalny urok dostrzegany jest zarówno przez przyjezdnych, którzy odwiedzają nasze miasto idąc z dworca PKP ulicą Dworcową w kierunku centrum miasta, jak i samych jego mieszkańców.
Dzisiejszy obraz tego pięknego dworku został nieco zniekształcony poprzez dobudowę, z obu jego bocznych stron, parterowych pawilonów, w których zlokalizowano sklepy spożywcze.
Objaśnienia:
1. portal – dekoracyjne, ozdobne architektoniczno-rzeźbiarskie obramienie otworu wejściowego, np. drzwiowego;
2. pilaster – płaski filar przyścienny nieznacznie występujący przed lico ściany, zaopatrzony w bazę, trzon i głowicę; pełni funkcję dekoracyjną i konstrukcyjną;
3. głowica – wieńcząca część kolumny, filara, pilastra, najczęściej wykonana jako dorycka, jońska, koryncka, gotycka;
4. gzyms – poziomy, najczęściej profilowany występ ściany, najczęściej wieńczący budynek, oddzielający kondygacje, a także pod- i nadokienny;
5. przyczółek – ozdobny element nad otworem okiennym lub drzwiowym, najczęściej w kształcie trójkąta lub półkola, czasem ozdobiony rzeźbą, częściej sztukaterią;
6. sztukateria – dekoracja architektoniczna wykonana w gipsie lub stiuku metodą odlewu lub techniką narzutową;
7. konsola – element architektoniczno-rzeźbiarski podtrzymujący gzymsy, belki; najczęściej bogato rzeźbiony wspornik;
8. akant – śródziemnomorska roślina z rodzaju ostów; liście wykorzystywano jako motyw ornamentalny, rzeźbiąc je na kapitelach lub innych detalach architektonicznych;
9. nadświetle – okno umieszczone nad otworem drzwiowym lub część okna dwu- lub więcej dzielnego, oddzielnie otwieranego;
10. ślemię – poziomy element ościeżnicy okna, przedzielający skrzydła okienne w oknach wielopoziomowych.
Objaśnienia podano na podstawie:
1. Encyklopedia architektury, tłum. A. Dublewicz,, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
2. Słownik języka polskiego, pod red. M. Szymczak, PWN, Warszawa 1995.
Oprac.: Małgorzata Łudzik, Olga Maciejczyk, Anna Wojewska
